آرماتوربندی

آرماتوربندي از حساس ترين و با دقت ترين قسمتهاي ساختماني بتوني مي باشد . زيرا همان طوريكه قبلاً گفته شد كليه نيروهاي كششي در ساختمان بوسيله ميله گرد ها تحمل مي شود بدين لحاظ در اجرأ آرماتوربندي ساختمانهاي بتوني بايد نهايت دقت بعمل آيد . براي تعيين قطر و تعداد ميله گردهاي هر قطعه بتوني دو منبع تعين كننده وجود دارد اول محاسبه  دوم آئين نامه در مورد مهندس محاسب با توجه به مشخصات قطعه بتوني ميله گرد را تعيين نموده و در نقشه هاي مربوطه مشخص مي‌نمايد آنچه كه در اين كتاب در مورد آرماتور توضيح داده خواهد شد فقط مربوط به آئين نامه‌هائي مي‌باشد كه توسط مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران پيشنهاد شده است . كارگاه آرماتور بندي بايد در قسمتي جدا از كارگاه اصلي تشكيل گردد . در كارگاههاي كوچك آرماتورها را با دست ( آچار گوساله و كارگاه ) خم مي‌نمايند ولي در كارگاههاي بزرگ خم كردن آرماتور بوسيله ماشين انجام مي‌شود مسئول كارگاه آرماتور بندي بايد از روي نقشه تعداد و شكل هر آرماتور را تعيين نموده و به كارگران مربوطه داده و خم كردن هر سري را دقيقاً زير نظر داشته باشد تا طول آرماتور‏ و محل خم كردن و زاويه قلابها طبق نقشه انجام شود . ميله‌گردها بايد از نوع ذكر شده در نقشه باشد . ( آجدار يا ساده ) .

در كارگاههاي بزرگ بايد حد رواني تاب كشش و ازدياد طول نسبي گسيختگي و غيره ميله‌گردها بوسيله آزمايشگاه تعيين و به اطلاع مهندس محاسب و مهندس كارگاه برسد ولي در كارگاههاي كوچك كه مصرف كل آرماتور آن از 50 تن بيشتر نيست اين كار لازم نمي‌باشد اگر ميله‌گرد خميدگي موضعي داشت مي‌بايد اين خميدگي ها قبلاً صاف گرديده بعد اقدام لازم به شكل دادن آرماتورها بشود . براي صاف كردن ميله گردها چكش‌كاري مجاز نيست آرماتورها بايد تميز بوده و در مواقع كار فاقد گل و مواد روغني و مواد رنگي باشد . ميله گرد هاي نمره پايين مثلاً نمره 8 و 10 كه گاهي بصورت كلاف به كارگاه آورده مي‌شود اين ميله‌گرد‌ها را بايد قبلاً بطول ‌هاي مناسب بريده و بوسيله كشيدن صاف نموده و آنگاه مصرف نمائيم .

آرماتورها بايد طوري بهم بسته شود تا در مواقع بتون ريزي از جاي خود تكان نخورده و جابه‌جا نشود و فاصله آنها از يكديگر بايد طوري باشد كه بزرگترين دانه بتون براحتي از بين آنها رد شده و در جاي خود قرار گيرد .

خم كردن آرماتور

آرماتورهاي تا قطر 12 ميليمتر را مي‌توان با دست خم نمود ولي آرماتورهاي بزرگتر از 12 ميلينتر بهتر است با دستگاه مكانيكي مجهز به فلكه خم شود قطر فلكه خم متناسب با قطر آرماتور بوده و بايد توسط مهندس محاسب و مهندس كارگاه تعيين گردد .

كليه آرماتورهاي ساده بايد با قلاب ختم شود ولي آرماتور هاي آجدار را مي‌توان به صورت گونيا خم نمود . سرعت خم كردن بايد متناسب با درجه حرارت محيط باشد و بايد با نظر مهندس كارگاه بطور تجربي تعيين شود . بايد از خم كردن آرماتورها در حرارت كمتر از 5 درجه سانتي‌گراد خودداري نمود حتي المقدور بايد از باز كردن خم‌هاي آرماتورهاي شكل داده شده و مصرف آن در محل ديگر خودداري نموده و در مواقع ضروري بايد بازكردن خم‌ها با نظر مهندس ناظر باشد .

نوع و مشخصات ميلگردهاي مصرفي در بتن

ميلگردهاي مصرفي بايد نو ، تميز ، بدون هيچگونه آلودگي نظير چربيها ، ذرات بتن ، گرد و خاك و يا مواد زائد ديگر باشد . ميلگردها قبل از مصرف بايد كاملاً پاكيزه باشند تا خللي به پيوستگي بتن و ميلگردها وارد نشود . نقطع ميلگرد مصرفي نبايد به علت زنگزدگي تضعيف شده باشد . استفاده از ميلگردهاي زنگزده به شرطي مجاز است كه اولاً زنگ زدگي قبلاً با برس يا وسايل مشابه مورد قبول كاملاً پاك شود ، ثانياً قطر ميلگرد پس از برس زدن حداكثر 5% ميليمتر كاهش يابد . ميلگردهاي مصرفي در بتن به صورت ميلگرد ساده يا آجدار تهيه مي‌شوند .

مؤكداً توصيه مي‌شود كه تمامي ميلگردهاي مصرفي در بتن ( به استثناي خاموتها ) از نوع ميلگرد آجدار باشند . قطر اسمي ميلگرد ساده ، قطري است كه در برگ شناسايي آن ذكر مي‌شود و معادل قطر دايره‌اي است كه مساحت آن برابر مقطع عرضي ميلگرد باشد . در مورد ميلگرد آجدار قطر اسمي معادل قطر اسمي ميلگرد صاف هم وزن آن اختيار مي‌شود . قطر اسمي ميلگرد از5 الي 50 ميليمتر با گامهاي مختلف و قطر اسمي سيمها و شبكه‌هاي جوش نشده از 4 الي 12 ميليمتر با گامهاي 5% ميليمتر مي‌باشد . وزن واحد حجم فولاد ، 7850 كيلومتر در متر مكعب ، مدول ارتجاعي آن مگاپاسكال و ضرب انبساط حرارتي آن  بر درجه سليوس اختيار مي‌شود .

حمل و انبار كردن ميلگرد ها

آرماتورها به صورت كلاف ، شاخه ، شبكه‌هاي جوش شده يا بافته شده در كارخانه ، تحويل مي‌شوند . ميلگردهاي مصرفي در بتن ، بايد بدون خم‌شدگي تحيل كارگاه شوند . معمولاً ميلگردهاي به قطر 6 ميليمتر و كمتر به صورت كلاف تحويل مي‌شوند . مصرف ميلگردها با قطرهاي بالاتر به صورت كلاف مجاز نيست ، مگر اينكه با تأكيد دستگاه نظارت وسيله مناسبي براي باز كردن كلاف‌ها در كارگاه وجود داشته باشد و قطر كلاف بيش از 200 برابر قطر ميلگرد باشد .

در تمام مدت حمل ، تخليه ‌، نگهداري و كارگذاري ميلگردها بايد آنها را در مقابل هرگونه زنگزدگي و يا ديگر آسيبهاي فيزيكي و شيميايي محافظت نمود . ميلگردها نبايد در تماس با خاك يا مصالحي باشند كه رطوبت را در خود نگه مي‌دارد و عموماً نبايد ميلگردها براي مدت طولاني در معرض باران و برف و هواي مرطوب قرار گيرند . در كارگاه بايد ميلگردها را بر حسب قطر و طبقه آنها ، مجزا و انبار نمود .

در صورت ترديد نسبت به نوع ميلگرد دستگاه نظارت دستور آزمايشهاي لازم را صادر خواهد نمود .

به هنگام حمل و تخليه بايد دقت شود كه آرماتورها خصوصاً شبكه جوش شده از صدمات مكانيكي يا تغيير شكلهاي خميري ، ضربه ناشي از پرتاب از ارتفاع و غيره مصمون بوده و از گسيختگي جوشها در شبكه‌هاي جوش شده جلوگيري شود . همچنين بايد دقت شود تا نشانه‌هاي مشخص كننده نوع ميلگرد ، از بين نروند .

وصله كردن آرماتورها

با توجه به اينكه طول ميله‌گرد كه به بازار عرضه مي‌شود 12 متر مي‌باشد در اغلب قسمت‌هاي ساختمان‌ها مخصوصاً در شناژها ميله‌گردهائي با طول بيشتر مورد نياز مي‌باشد و همينطور قطعات باقي مانده از شاخه‌هاي بلند كه بالاخره بايد مصرف شود . ناگزير از وصالي ميله‌گردها هستيم ، بهتر است دقت شود حتي المقدور اين وصالي به حداقل برسد يعني در موقع برش‌كاري طوري اندازه‌ها را با هم جور كنيم كه ريزش آرماتورها زياد نباشد و در صورت اجبار اين اتصالات با نظر مهندس ناظر در جائي باشد كه تنش‌ها در آنجه حداقل است و بايد توجه شود كه در يك مقطع كليه آرماتورها وصالي شده‏‎‎‏‏‎ ‎‎نباشد. اتصال دو آرماتور در ساختمانهاي بتون آرمه اغلب بصورت پوششي بوده و با روي هم آوردن دو قطعه انجام مي‌شود .

اين نوع اتصال براي آرماتور تا نمره 32 مجاز مي‌باشد و آن بدين طريق است كه دو قطعه آرماتور را در كنار هم قرار داده و بوسيله سيم آرماتوربندي بهمديگر متصل مي‌نمايد طول روي هم آمدن دو قطعه بايد باندازه قيد شده در نقشه باشد و چنانچه در نقشه‌ها قيد نگرديده باشد بايد بوسيله مهندس ناظر كارگاه تعيين شود اين طول معمولاً باندازه 40 برابر قطر ميله‌گرد مصرفي است (  40 )

در قطعات تحت خمش و خمش توام با فشار نبايد در يك مقطع بيش از نصف آرماتورها وصله دار باشد در قطعات تحت كشش و كشش توام با خمش نبايد بيش از  ميله‌گردها در يك مقطع وصله‌دار اشد بجز اتصالات پوششي كه در بالا توضيح داده شده است اتصالات جوشي و جوشي نوك به نوك و جوشي پهلو به پهلو و اتصال جوشي با وصله و غيره نيز انجام مي‌شود كه از حوله اين كتاب خارج بوده و علاقمندان مي‌توانند به نشريه شمار 4ـ1900 مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران و يا كتاب دتيلهاي ساختماني تأليف نگارنده همين كتاب مراجعه نمايند .

پي سازي

در مورد انواع پي و اهميت آن در فصول گذشته توضيح داده شده است . بهرحال پس از خاک برداري بايد كليه محورهاي شمالي‌جنوبي و شرقي غربي را از خط ثابني كه در زمين وجود دارد تعيين نمائيم و اين خط ثابت را بوسيله‌اي در خارج از محوله‌اي كه پي سازي در آن انجام مي‌شود مشخص نموده نگاه داريم ( مثلاص روي كنارهاي پياده رو يا در محوطه حياط به وسيله روپرهاي بتوني ) آنگاه بوسيله اين امتدادها قالب پي‌هاي نقطه‌اي را با تخته و يا با آجر قالب بندي مي‌نمائيم قبل از اقدام به پي‌سازي بايد از استحكام خاك محل مطمئن باشيم و بدانبم كه آيا زمين محل ساختمان مي‌تواند بار ساختمان را تحمل نمايد يا خير در ساختمان‌هاي بزرگ اين كار بوسيله آزمايشگاه‌هاي مكانيك خاك انجام مي‌شود و مقاومت مجاز زمين تعيين مي‌گردد ولي در ساختمان‌هاي كوچك بايد طبق آنچه قبلاً گفته شد با آزمايشات محاي مقاومت مجاز تقريبي زمين را تعيين كنيم .

پس از تعييين محورها و قالب بندي چنانچه از قالب آجري استفاده مي نمائم بايد داخل آنرا با يك ورقه پلاستيك بپوشانيم تا مانع مكيدن آب بتون بوسيله آجر بشويم و اگر از قالب چوبي استفاده مي نمائيم بايد كليه قالب‌ها را از داخل با روغن چرب نمائيم بايد توجه داشته باشيم كه آرماتورهاي داخلي پي چرب نشود زيرا همانطوري كه قبلاً گفته شد اگر آرماتور پي چرب بشود بتون به آن نمي‌چسبد و قطعه يك پارچه نخواهد شد آنگاه بايد شبكه كف پي را كه قبلاً طبق نقشه بافته و آماده شده است در ته پي قرار دهيم اگر در ته پي از بتون مگر استفاده مي‌نمائيم حداقل فاصله خارجي شبكه زير پي از بتون مگر 3 سانتيمتر است و اگر از ريختن بتون مگر صرف نظر كرده‌ايم حداقل اين فاصله 6 سانتيمتر مي‌باشد . حداقل ارتفاع پي نقطه‌اي در محل تلاقي با ستون 30 سانتيمتر و حداقل ارتفاع آن در لبه نبايد از 15 سانتيمتر كمتر باشد . ولي بايد ارتفاع پي‌هاي نقطه‌اي در هر مورد با توجه به بار وارده وسيله مهندس محاسب تعيين و در نقشه محاسباتي قير شود . پي‌هاي نقطه اي تا ارتفاع 40 سانتمتر را بايد بصورت پله اجراء نمود و از 40 سانتيمتر تا 25/1 متر را مي‌توان بصورت دو پله و از ارتفاع 25/1 متر به بالا را مي‌توان بصورت چند پله اجرا نمود . در هر حال پله ها بايد طوري باشد كه اگر از انتهاي ستون خطي به زاويه 4 درجه رسم نمائيم اين خط داخل پله‌ها قرار گيرد .

اگر پي نقطه‌اي بصورت مستطيل مي‌باشد حداقل نسبت بعد كوچك به بعد بزرگ آن نبايد از يك به سه كمتر باشد پي‌هاي نقطه‌اي حداقل بايد از دو جهت بوسيله شناژ بتوني به پي‌هاي هم جوار خود متصل باشد . حداقل ابعاد اين كلاف بتوني بايد 30 سانتيمتر بوده و بوسيله 4 ميله‌گرد به قطر 12 ميليمتر مسلح باشد اين فولادهاي طولي بايد به فولادهاي عرضي ( خاموت ) به قطر 5 ميليمتر و به فاصله حداكثر 25 سانتيمتر به يكديگر بسته شوند و اين قفسه بافته شده شناژ بايد در تمام طول طول پي ادامه يافته و به شناژ طرف ديگر متصل باشد حداقل بتن روي قفسه شناژ 3 سانتيمتر مي‌باشد . فاصله ميله‌گردها شالوده نبايد از 10 سانتيمتر كمتر باشد و حداقل قطر ميله گردهاي داخل شالوده نبايد از 10 ميليمتر (  10 ) كمتر باشد .

آرماتورهاي كف شالوده بايد در دو جهت در تمام بعد شالوده ادامه يابد ولي اگر طول پي از 3 متر تجاوز نمايد مي‌توان آرماتورها را در يك ميان كوتاه تر اختيار نمود ولي طول آرماتورها‌ي كوتاه نبايد از8/0 طول اصلي كمتر باشد .

آرماتورهاي ريشه يا انتظار كه براي اتصال شالوده به ستون بكار مي‌رود بايد تا سطح آرماتورهاي زيرين پي ادامه داشته باشد ولي اگر ارتفاع پي از 25/1 متر تجاوز كند مي‌توان فقط 4 عدد آرماتورهاي گوشه‌هاي ستون را تا آرماتور زيرين پي ادامه داده و بقيه آرماتوري هاي ستون را باندازه  40 داخل بتون پي نمود كليه آرماتورهاي ريشه بايد در انتها داراي خم درجه باشد .

اين آرماتورها بايد بوسيله خاموت به يكديگر متصل شده و داخل پي بخوبي مستقر شود و با بعبارت ديگر بايد خاموت هاي ستون تا داخل پي ادامه يابد . طول آن قسمت از آرماتور ريشه كه بايد خارج از پي قرار گرد تا ميله گردهاي ستون به آن بسته شود بايد بوسيله مهندس محاسب تعيين گردد ولي هيچگاه نبايد از 50 ـ 60 ساتنتيمتر كمتر باشد . اگر نتيجه محاسبات بيش از اعداد داده شده در اين قسمت باشد بايد از اعداد بدست آمده وسيله محاسبات استفاده شود . قبل از بتون ريزي بايد حتماً يك بار ديگر فاصله محور تا محور آرماتورهاي ريشه كنترل شده و با نقشه مطابقت گردد. كليه ميله گردهاي ديگر نيز بايد كنترل شود . كف پي و اطراف آرماتورها بايد كنترل شده و مواد زائد از آن خارج شود بست هاي اتصال مي‌بايد كنترل شود . در موقع قالب برداري پي بايد دقت شود تا به بتون تازه ريخته شده شالوده آسيبي نرسد و قالب ها تكه به تكه به آرامي جدا شود اگر از قالب آجري استفاده شده و ورقه نايلون روي آجر كشيده نشده است بهتر است از آجرها صرف نظر مرده و اقدام به برداشتن آجر ننمائيم زيرا در اين صورت آجر و بتن به يكديگر كاملاً چسبيده و جدا كردن آن غير ممكن مي‌باشد و اگر قبل از سخت شدن بتن بخواهم آجرها را جدا كنيم حتماً به پي آسيب خواهد رسيد .

چگونه شبكه ميله گرد ستون را به ريشه وصل كنيم

بعد از اجراء فونداسيون و گذاشتن ميله گرد ‌هاي ريشه اگر بخواهيم مله‌گردهاي ستون را در منار ميله‌گردهاي ريشه قرار دهيم به اندازه كلفتي ميله گرد ريشه ستون از محور خود منحرف خواهد گرديد كه اگر اين انحراف در طبقات بالا تماماً در يك جهت باشد ممكن است ستون طبقه پنجم يا ششم چندين سانتيمتر تغيير مكان بدهد بدين لحاظ بايد سعي شود كه اين تغيير جهت در هر طبقه بر خلاف تغيير طبقه پائين تر باشد .(با ارگان معماری همراه باشید)

بهتر انست كه در آرماتورهاي ستون انحناي كوچكي مطابق شكل ايجاد نمائيم آنگاه نسبت به اتصال شبكه ميله گرد ستون به ريشه اقدام كنيم تا ستون درست در محل محور خود قرار گرفته و كوچكترين انحرافي نداشته باشد . اين انحناء به اندازه قطر ميله گرد ستون مي باشد .